Wij zagen een licht

Vooraf
Ik begon met schrijven omdat ik wilde onthouden wat nooit vergeten zou moeten worden. Ik ging door met schrijven om de weg terug te vinden uit het donker dat zich in mijn geest had genesteld.

Ik voel een verantwoordelijkheid om op te schrijven wat ik weet, me te voegen bij wat er al is geschreven over deze plaatsen, in de hoop dat wat is gebeurd en nog steeds aan het gebeuren is niet zal worden vergeten. Ik wil  mezelf en anderen eraan herinneren dat niet alles verloren is. Dat we vertrouwen kunnen hebben in mensen; dat de meesten niet wegkijken wanneer er iets gebeurt, maar juist hulp en troost bieden en zich naast degenen scharen die dat het meeste nodig hebben.

Iets aan te pakken dat zo ingewikkeld is als de crisis die zich al zo lang afspeelt aan de Europese grenzen, blijft een uitdaging. Er zijn
zo veel boeken en artikelen over de bijbehorende hysterie, het lijden, het politieke spel en de populistische retoriek. En bij die complicaties komen nog de grenzen die mijn eigen posttraumatische brein voor mij heeft gecreëerd. Mijn geest springt heen en weer door de jaren en door mijn herinneringen, zonder chronologie; hij schrikt terug voor scherpe en pijnlijke momenten en probeert me ertegen te beschermen. Gezichten vervagen, namen verdwijnen.
Ik was bang dat ik veel herinneringen kwijt zou zijn, maar langzaam, met behulp van beelden, gesprekken en tijd, kwamen ze te‑
rug. Langzaam bewoog ik er in gedachten doorheen, verrast door de details die tevoorschijn kwamen.

De verhalen in dit boek spelen zich af in de periode tussen 2015 en 2019. In 2015 begon ik als vrijwilliger op het Centraal Station in Amsterdam, toen de eerste golf vluchtelingen begon te arriveren. Het werk bracht me naar Lesbos – voor een bezoek van tien dagen, was de bedoeling. Uiteindelijk bleef ik er bijna drie jaar. Al vroeg in 2015 besloot ik samen met vier nieuwe vrienden een stichting op te zetten die we Movement On The Ground noemden. We begonnen, zoals vele andere groepen in die tijd, met op kleine schaal hulpgoederen te leveren en in te springen waar en wanneer we gaten en tekorten zagen. De organisatie groeide uit tot een essentieel onderdeel van de zorg in en om de kampen, en is tot de dag van vandaag actief in Griekenland. Dat is de reden dat ik zo lang op Lesbos bleef en waar nodig langs de kust en in de kampen hulpprogramma’s opzette en ondersteuning bood. Ik verliet Lesbos om en korte tijd in het Skaramagas-kamp bij Athene en in Eidomeni aan de Griekse noordgrens te werken, waar een nieuw kamp was ontstaan.

Begin 2020 stapte ik uit Movement On The Ground, omdat ik vanuit mijn activisme en betrokkenheid de behoefte voelde me ongehinderd te kunnen uiten. Na mijn tijd op Lesbos waren mijn frustratie en woede over het grotere plaatje zo gegroeid dat ik niet langer in staat was de organisatie op een neutrale manier te vertegenwoordigen. Ik geloof niet dat de oplossing ligt in alleen het bestrijden van direct leed; die moet liggen in de aanpak van de oorzaken van dat leed. Na een verblijf op zo’n plek dringen zich enorme ethische vragen op waar ik continu mee worstel. Zijn wij – hulpverleners en vrijwilligers, maar ook: wij burgers, belastingbetalers en kiezers – deel van de oplossing of deel van het probleem? Ik denk misschien wel allebei.